Kijk hier wat er gebeurde, en geniet van het sappige commentaar van dirigent Ricardo Chailly.
Nou is volgens mij het mooiste compliment dat je als (klassiek) musicus ten deel kan vallen woorden als: "het is alsof de muziek op dat moment ontstond", of "alsof jij het zelf improviseerde". Dat zijn bijzondere momenten. Als luisteraar wéét je dat de muziek soms al eeuwen bestaat, en door talloze musici is gespeeld en uitgevoerd. Je kunt zelfs de muziek noot voor noot mee hummen, en tijdens het luisteren precies weten wat er komen gaat. De musicus is in feite in het nadeel... iedereen weet al precies wat hij gaat spelen! En toch... ergens tussen de noten in, in het ademloze vacuüm tussen uitvoerende en luisteraar, gebeurt het soms. Wat dan? Nou... daar gebeurt het 'moment'. Daar waar de kracht van de muziek, de toewijding van de kunstenaar en onze ontvankelijkheid met elkaar 'uitgelijnd' zijn, daar is de ervaring dat we geraakt worden. We reageren zichtbaar, door stokkende adem, rugrillingen, tranen. En onzichtbaar weten we even dat tijd eindeloos is én stil kan staan, en dat we onszelf én de ander zijn.
En dat is voor mij de kracht van het hierboven getoonde fragment. Je ziet hoe Pires even alles kwijt is: de noten, de zekerheid, het vertrouwen. De peptalk van Chailly heeft effect, maar wat je werkelijk ziet gebeuren is hoe zij de situatie volledig omarmt, nadat ze zegt "I can try", en nog een keer contact zoekt met een orkestlid. Op 3m03s buigt ze haar hoofd letterlijk, daalt in en luistert. We weten natuurlijk niet wat daar precies gebeurt in haar hoofd, maar gezien de uitkomst denk ik dat ze zich niet zozeer de noten probeert te herinneren, als wel de muziek zijn werk te laten doen. Haar eerste noten zijn aarzelend, zoekend, en dat is juist zo mooi... ze reageert écht op de inleiding van het orkest. Alsof ze het op dat moment zelf bedenkt. We zijn getuige van het her-scheppen van de wonderschone muziek van Mozart.
Het doet me ook denken aan een uitspraak van de Japanse pianiste Mitsuko Uchida: "Juist als je denkt dat je Mozarts muziek uit het hoofd kent, doet hij iets anders." Dat is een fascinerende paradox, maar daarom niet minder waar. Het is de mooiste schets van de kracht van Mozarts muziek, omdat het laat zien hoe de schijnbaar aangename en makkelijk naar de achtergrond te verbannen muziek tjokvol met duizelingwekkend originele wendingen zit, die, als je durft, je keer op keer nieuwe doorkijkjes en vergezichten voorschotelt. En wie is dan je beste gids? Iemand die de weg kent natuurlijk, maar die zich ook weer laat verrassen, raken, en verbinding zoekt met de muziek én met jou.
En als ik dan het moment pars pro toto helemaal tot mythische proporties aan het opblazen ben, dan voeg ik er nog de volgende notie aan toe. Heldenverhalen hebben zonder uitzondering één overeenkomst: de held is, om zijn opdracht te vervullen, bereid te sterven. Die bereidheid is de voorwaarde om te overwinnen, of zelfs te kunnen leven. Herakles, Jezus, Luke Skywalker, en wijzelf in hun spiegel. Pires stierf duizend spreekwoordelijke doden, herrees en oversteeg zichzelf. Soms moet je er maar het beste van maken. En heel soms gebeurt er dan ook het beste.
Zou ik bijna de muziek zelf vergeten!
Mozarts twintigste pianoconcert is een van de mooiste van de 27 die hij er heeft gecomponeerd. Het is extra dramatisch, voor een deel door de mineurtoonsoort waarin het geschreven is. Maar ook door de enorme contrasten tussen het stuwende haast onheilspellende begin, waarin nog geen melodie te bekennen is, en de prachtige lyrische lieflijkheid van de thema's die door orkest en piano gespeeld worden. Het middendeel, de 'Romanze', is bedrieglijk eenvoudig, intiem en direct, en geeft het woord eerst aan de piano. Het laatste deel is weer superopgewekt en onbekommerd. Het driedelige concert eindigt met grootse slotakkoorden, even groots als het begin, maar qua stemming elkaars tegenpool, in majeur.
In 1785 was Mozart achter in de twintig, en had hij net de beslissing genomen om als zelfstandig kunstenaar zijn geluk te gaan beproeven. Als ZZP'er zeg maar. Dat is in deze tijd al moeilijk, maar in die tijd haast onmogelijk omdat het kunstenbeleid afhankelijk was van de goedgunstigheid van een uiterst grillige adel. Daarom bedacht Mozart een soort 'abonnementsconcerten', waarvoor hij dan iedere keer weer een pianoconcert zou schrijven en uitvoeren. Maar hij had het zo druk dat vaak alleen de orkestpartijen klaar en gekopieerd waren, en nog nat van de inkt op de lessenaars stonden. Mozart zelf had zijn pianopartijen wel in het hoofd... net als Maria João Pires.
Ik raad drie uitvoeringen van het hele pianoconcert aan. De versie van Pires vind je hier, enkel audio. Helaas is er geen opname beschikbaar van het hierboven besproken concert. Dan nog twee andere uitvoeringen, waarbij de pianist tevens de dirigent is. Zo deed Mozart dat ook, dirigenten waren er nog niet echt.
De eerste is van de immer solide Daniel Barenboim; hij speelt het prachtig, helder, de zachte passages zijn fantastisch van kleur, het tempo is gedreven, en iedere noot in al die parelende loopjes is er.
De tweede is van Friedrich Gulda, die behalve in de klassieke muziek ook in de jazz actief was, en zich weinig gelegen liet liggen aan de klassieke hegemonie. Wél zo'n groot bewonderaar van Mozart dat hij wenste te sterven op dezelfde dag als zijn held. En zo geschiedde. Het zal duidelijk zijn dat Gulda een heel andere interpretatie van het concert geeft: geïnspireerd, maar of het een beetje stijlconform is zal hem worst zijn.
Tot morgen!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten