Het verhaal van Beethoven is een samenkomst van een uitzonderlijk talent en een uniek moment in de geschiedenis. Laten we voorop stellen dat hij een uitzonderlijk begaafd componist was. Geen wonderkind zoals Mozart (ook al deed zijn vader er alles voor om van zijn zoon net zo'n wonderkind te smeden), maar eentje die door niet aflatende studie en ongelooflijke verbeeldingskracht een oeuvre creëerde waar de wereld nooit meer omheen heeft gekund. Bovendien -nog los van dat talent- leefde Beethoven in het tijdsgewricht waarin de absolute macht van de elite begon af te brokkelen, en het volk meer macht kreeg, en daarmee ieder mens meer zeggenschap opeiste over zijn eigen leven. Toen Beethoven nog geen 20 was brak de Franse revolutie uit, en in de jaren daarna stak hij zijn bewondering voor Napoleon niet onder stoelen of banken. Een gewone man uit het volk die door zijn ideeën en daadkracht Europa naar een betere toekomst kon leiden. Voor Beethoven was Napoleon een held die aantoonde dat ieder mens telde. Precies wat hij altijd al dacht: hij ook!
Dit besef, dat niet alleen in Beethoven postvatte maar in de hele maatschappij begon te groeien, manifesteert zich in Beethovens derde symfonie uit 1804. Dit ontstuimige orkestwerk voorzag hij op het voorblad van de naam "Buonaparte". Maar Napoleon Bonaparte werd na de voorpremière woedend en teleurgesteld van het blad afgekrast toen Beethoven vernam dat deze zichzelf tot keizer had uitgeroepen, wat hem weer tot een exponent van de elitaire macht maakte. Het gat in het manuscript is nog steeds te zien.
In plaats daarvan schreef hij er op: "Heroïsche Symfonie, gecomponeerd om de herinnering te vieren aan een groot man." Dat die man niet Napoleon kon zijn, is wel duidelijk. Over wie wel is veel gedebatteerd: destijdse generaals en andere heldhaftige kandidaten zijn voorgedragen, maar inmiddels is er maar één theorie die standhoudt; Beethoven bedoelde zichzelf, en daarmee 'iedereenzelf'. De mens die de strijd van het leven het hoofd biedt en zichzelf overwint. Beethoven markeerde met deze symfonie het recht van iedereen om zichzelf centraal te stellen, met alle emoties en menselijkheid die daarbij horen. Een niet te overschatten 'paradigmashift' die we natuurlijk niet alleen op het conto van The killer-B kunnen schrijven; hij had dat nooit kunnen doen als de tijd daar niet rijp voor was. Maar aan de andere kant heeft hij op unieke en uizonderlijk krachtige manier dit besef in een muzikale vorm weten te gieten, als een monument voor de vrijheid van het individu.
Beethoven had een gecompliceerd karakter. Ook zonder de beschadigingen van een moeilijke jeugd zou hij intens, opvliegend en provocatief geweest zijn. Een man die voortdurend tegen de haren van zijn tijd in streek, en niet zelden enkel door zijn buitengewoon talent als pianist en componist in de paleizen van zijn adellijke weldoeners en opdrachtgevers werd gehandhaafd. De oerversie van de kunstenaar: onaangepast in gedrag en kleding, half in zijn eigen wereld, compromisloos in zijn kunst.
En dat hoor je ook in zijn muziek, en zeker in de Eroica-symfonie. Het is muziek die van het ene uiterste naar het andere gaat, van zacht en lieflijk naar hard en drammerig, van lyrisch en gevoelig naar ritmisch en nietsontziend. En dat een uur lang, zeker voor die tijd een ongekende tijdspanne om muziek van deze expressieve kracht te ondergaan. De meningen waren dus ook verdeeld, zoals het hoort. De een ging onmiddellijk voor de bijl en omarmde het als 'de nieuwe muziek', en de ander veroordeelde het als vormloos en lelijk. Een ding was duidelijk: Beethoven probeerde niet meer zijn publiek ter wille te zijn en hun feestjes van vriendelijke muzak te voorzien, maar wilde de luisteraar zijn binnenwereld te laten zien, omdat die nou eenmaal het allerbelangrijkste was. Voor hem dan.
De Eroica beschrijft ook nog eens de strijd, ondergang en herrijzenis van de held. Het bestaat uit 4 delen, allemaal met hun eigen thema.
- In het eerste deel hoor je de strijd, de mooie lyrische momenten scherp afgewisseld met woede en frustratie.
- Het tweede deel is een begrafenismars... onze held is dood
- Het derde deel is een kort levenslustig: er is leven na de dood
- Het eindigt met een lange opeenvolging van variaties waarin een melodie (eigenlijk een basloopje) steeds in andere vormen terugkeert, totdat het een heel complex groots geheel wordt. De held heeft zichzelf opnieuw 'uitgevonden' en is groter teruggekeerd!
Beluister hier de hele symfonie:
Tot morgen!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten