Carmina Burana

Op 8 juni 1937 ging het inmiddels wereldberoemde werk 'Carmina Burana' van Carl Orff in première in het operagebouw van Frankfurt. De compositie duurt ruim één uur, en dat is aanzienlijk meer dan de bits and pieces die we in ons collectieve geheugen hebben opgeslagen. Maar zo vergaat het natuurlijk ieder langer werk; van een opera zijn (als je geluk hebt) ook maar een paar aria's bekend bij het grote publiek. En de Carmina heeft zijn bekendheid ook nog eens te danken aan het overvloedige gebruik in films en reclames. Zo veel, dat het inmiddels not done is om het 'O Fortuna' nog onder gefilmde beelden te plakken.
Toch is in de Carmina Burana veel meer te vinden dat de moeite van het beluisteren waard is. Van stampende ritmes tot folkloristische koorzang tot uitgelaten drinkliederen tot beeldschone solozang.

Carl Orff kreeg de middeleeuwse collectie liederen en gedichten uit de 12de eeuw in handen, en koos er een 24-tal uit om op muziek te zetten. Hij noemde die: "Liederen uit Beuern: profane liederen voor zangers en koor, begeleid door instrumenten en magische beelden". Beuern is tegenwoordig 'Benediktbeuern', een plaatsje in Beieren, waar het Benedictijner klooster stond waar de eeuwenoude handschriften bewaard zijn.
Orff negeerde volkomen de melodische aanwijzingen (d.m.v. 'lijnloze neumen', zeg maar Gregoriaanse noten zonder notenbalk) die al in de manuscripten te vinden waren, en componeerde zijn eigen muziek die een mix moesten worden van volksmuziek, middeleeuwse klanken, Monteverdiaanse opera en Stravinskiaanse ostinati. De 'magische beelden' duidden op een speciaal lichtprogramma dat Orff er bij had bedacht. 

Die middeleeuwse manuscripten waren verlucht met kleurrijke afbeeldingen, die Orff zeer inspireerden. Het bekende "O Fortuna" ging bijvoorbeeld gepaard met een afbeelding van het rad van fortuin. Daar is een koning zichtbaar in 4 fases van zijn koningschap: onder het rad geplet ("ik heb geen koninkrijk"), omhoog klimmend ("ik zal regeren"), er bovenop ("ik regeer") en er vanaf vallend ("ik heb geregeerd"). Net zo onontkoombaar als de muziek is het lot dat ons leven bepaalt.

Ingeleid en uitgeluid door het 'O Fortuna' bestaat de Carmina uit 3 delen: 

1. In de lente (liefdesliederen)
2. In de taverne (drink- en gokliederen)
3. De Hof der Liefde (over de zinnelijke liefde)

Het grootste deel van de liederen is in het Latijn, een aantal in deel 1 in het Middelhoogduits. Het begin komt misschien wat ritueel en omineus over (wat ook zo bedoeld is), maar veel liederen hebben een meer feestelijk en uitbundig karakter, waarin je de uitgelaten danspassen goed kunt horen.  

Orff zelf vond dat al het werk dat hij voor Carmina Burana had geschreven wel weggegooid kon worden; hier was zijn oeuvre pas echt begonnen. Wel ironisch dat we inderdaad moeite moeten doen om andere composities van hem te noemen; dat moeten we toch echt even opzoeken. Oja! Er was op de basisschool zoiets als een 'Orff-instrumentarium', de collectie onmiddellijk bespeelbare slaginstrumentjes die bij liedjes in de klas uitgedeeld werden aan ons en onze klasgenootjes. Orff was namelijk ook bevlogen didacticus, en heeft veel boeken over muzikale methodiek op zijn naam gezet. 

Toch was het blazoen van de componist niet geheel smetvrij, en nog steeds onderwerp van discussie. Hoewel er bij de première van de Carmina wel wat nazi-wenkbrauwen omhoogschoten (met name van het vermeende erotische karakter van het laatste deel), omarmde de censuur van het Derde Rijk al snel het aanstekelijke werk en in hun ogen cultuurbevestigende werk. Dat de grootvader van Carl Joods was vormde daarbij kennelijk geen beletsel. Deze populariteit betekende ook dat hij een carrière te beschermen had, wat hem er toe bracht een vriendschap met Kurt Huber te ontkennen, die opgepakt werd als oprichter van de verzetsbeweging Weiße Rose. Hubers vrouw smeekte Orff nog om zich in te zetten voor zijn vrijlating, maar Orff durfde niet. Gezien het waarschijnlijke gevolg van een dergelijke loyale daad lijkt me hem dat moeilijk kwalijk te nemen. Huber werd inderdaad geëxecuteerd, en na de oorlog heeft Orff zijn vrouw om vergiffenis gevraagd. Voor de geallieerden was zijn daad en zijn berouw voldoende om hem geen straf op te leggen.

Terug naar Carmina Burana. Orff had het oorspronkelijk voor vol orkest gecomponeerd, waarna een bewonderaar van hem een versie uitwerkte voor solisten, koor begeleid door 2 piano's en slagwerk. Orff was er wel content mee. Sindsdien zijn er vele bewerkingen gemaakt, met name van het veelbesproken 'O Fortuna', dat zelfs slachtoffer is geworden van DJ mixes en dancetracks. 

Hier een ondertitelde versie met geregisseerde taferelen bij alle liederen.

Voor degenen die het orkest, koor en solisten aan de gang willen zien is hier een live uitvoering, eveneens ondertiteld.

Tot morgen!