Voor mij staat of valt muziek met geloofwaardigheid. Beluister je in de muziek vooral effectbejag, of hoor je vooral de integere poging uitdrukking te geven aan het eigen gevoel? In het eerste geval riekt het naar manipulatie, in het tweede geval niet. Kan het nog zo zijn dat de poging niet erg geslaagd is, of dat je er in stilistisch opzicht niet warm voor loopt, maar je herkent wel authenticiteit, of gewoonweg eerlijkheid.
Mahler is zo af en toe nog wel eens onderwerp van discussie op dat punt. En als je kijkt naar zijn achtste symfonie, dan kan dat ook niet veel verbazing wekken. Waarom anders dan voor het pure effect zou je een stuk componeren dat de medewerking van meer dan 1000 musici en koorleden vereist? En tel daar de melodramatiek van Mahlers persoonlijkheid bij op, vooral als hij zich richt tot zijn Grote Liefde Alma, dan laat het plaatje zich makkelijk met mierzoete tinten inkleuren.
Het was nog de mooie zomer van 1906 toen Mahler aan een goede vriend schreef: "Ik heb zojuist mijn Achtste voltooid. Het is het grootste dat ik tot nu toe heb gemaakt. En zo merkwaardig qua inhoud en qua vorm dat je er eigenlijk niet over kunt schrijven. Denk je eens in dat het universum begint te zingen en te klinken. Het zijn geen menselijke stemmen, maar planeten en zonnen die ronddraaien."
Het jaar daarop zouden de Mahlers door het noodlot getroffen worden; hun dochtertje Maria ('Putzi') overleed aan difterie, en bij Gustav zelf werd een hartkwaal geconstateerd, terwijl hij ook nog eens door antisemitisme gedwongen was zijn werk als directeur van de Weense Staatsopera op te geven.
Maar die zomer zinderde het leven van Mahler nog van liefde en geloof in de toekomst. En om dat tot uitdrukking te brengen componeerde hij een werk van een omvang en grootte zoals hij nog nooit had gecomponeerd. En dat zegt in zijn geval wel wat, want een aantal van zijn vorige symfonieën waren ook bepaald geen niemendalletjes.
De achtste werd een 'Hymne aan de liefde'. Hij schreef aan Alma: "Mijn liefste Almschili, bij binnenkomst in mijn werkkamer greep de mij scheppersgeest, en schudden en zweepte me op, acht weken lang totdat dit grootse klaar was."
En aan vriend Fritz had hij geschreven: "Lieve Fritz, de 'Spiritus Creator' heeft bezit van mij genomen, maar ik geloof dat ik de tekst niet helemaal goed heb. Stuur me alsjeblieft een authentieke versie van de hymne."
Ja, Gustav had nog geen internet, dat is wel duidelijk.
De tekst waar Mahler om vroeg was de kerkelijke pinksterhymne 'Veni, Creator Spiritus', vermoedelijk van de hand van de monnik Hrabanus Maurus. De tekst van het eerste couplet is:
Een symfonie is van origine een zuiver abstract genre; geen koren met teksten, geen verwijzingen naar buitenmuzikale zaken zoals natuur of sprookjes. Mahler was zeker niet de eerste om die 'grenzen' van het symfonisch genre te overschrijden, maar bij hem kun je je terecht afvragen of het echt nog wel een symfonie is. Een criticus schreef naar aanleiding van de première: "De nieuwste schepping van Mahler is in haar eerste deel een cantate, in haar tweede een mengvorm van cantate, oratorium en opera. Waarom heet ze dan toch symfonie?"
We laten die vraag maar even onbeantwoord. Mahler voelde de noodzaak om zoveel mensen in te zetten voor deze compositie, om de immense diepte van zijn gevoelswereld tot klinken te brengen. Die diepte had alles met zijn liefde voor Alma te maken.
De symfonie bestaat uit 2 grote delen. Het eerste gaat over de helige geest en de goddelijke liefde, en het tweede gebruikt Goethe's Faust, waar de menselijke liefde, en het daaruit voortvloeiende scheppende vermogen van de mens beschreven wordt. In deze symfonie verbindt Mahler deze aan elkaar.
Eens te meer blijft Mahler trouw aan zijn eigen woorden: "Een symfonie moet zijn als zoals de wereld, ze moet alles omvatten."
Alma vertelt na de première: "Ongrijpbaar was het innerlijk beleven van een ieder die er bij geweest moet zijn. Ongrijpbaar ook het uiterlijk succes. Alles en iedereen stortte zich op hem. Ik wachtte achter het toneel, diep geëmotioneerd. Toen reden we, onze ogen vol tranen, naar het hotel. Bij de deur stond een zekere J.L. uit New York en stotterde: Sinds... sinds, sinds Brahms is er niet meer zoiets geschreven."
Het getal 1000 mag met een korreltje zout worden genomen, maar dat laat onverlet dat het een van de uitgebreidst bezette composities in de klassieke muziek is. Om die reden kan het ook maar zelden uitgevoerd worden. Gelukkig zijn er veel kwalitatieve uitvoeringen op YouTube te vinden. Hier een uitvoering van het Nederlands Filharmonisch o.l.v. Marc Albrechts in het Concertgebouw.
Tot morgen!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten