Het niet geheel onverklaarbare beeld van opera is stoffig, gedateerd, uit oude tijden... een museumstuk. Dat er inmiddels talloze geslaagde en ook minder geslaagde opera-ensceneringen op de planken zijn gebracht die modern en eigentijds zijn, krijgt niet iedereen mee. Logisch; een kaartje voor een opera-uitvoering is meestal duur, zeker als je naar een uitvoering wil die een nieuwe en eigenzinnige vormgeving belooft.
De Nederlandse Reisopera heeft mij al vaak verrast; de vaak jonge regisseurs weten opera's uit het 'ijzeren repertoire' te voorzien van decors en ensceneringen die het verhaal weer nieuwe dimensies geven, waardoor er extra zeggingskracht ontstaat. Regisseur Floris Visser maakte een paar jaar geleden een 'La Traviata' die door uitgekiende beelden en interacties een hele nieuwe psychologie toevoegde die de tragiek van de hoofdpersoon beklemmend dichtbij liet komen. Prachtig is dat. Want dat betekent dat een verhaal dat inmiddels ontelbaar veel keer verteld is, en waarvan de aria's bekend zijn, toch steeds opnieuw relevant kan zijn, en voor mij als kijker meer kan zijn dan een geschiedenis die zich op een podium voltrekt. Wanneer ik betrokken wordt in het verhaal, worden de vragen van de personages ook mijn vragen, en gaat het ook over mij. Dat is de kracht van kunst. En daar was het de opera ook om begonnen.
Rond 1600 ontstond het genre 'opera' deels uit onvrede over muziek die niet meer engageerde. De zangkunsten uit die tijd, de zogeheten 'madrigalen', waren razend vernuftig in elkaar gecomponeerd, maar een invloedrijke groep denkers in Florence vond dat het emotioneel niets meer teweegbracht. Dat moest anders! Daarom stimuleerden ze zangcomposities met echte personages die vertelden/zongen wat ze meemaakten, zonder al te veel poespas, zo direct mogelijk. Ze vonden inspiratie uit de theaterideeeën van de oude Grieken; "Vroeger, in de oudheid was alles beter", dachten ze. En voorwaar: de opera was geboren.
Deze zuivere ideeën liepen een eeuw later weer gierend uit de klauwen, zodat ze weer teruggebracht werden tot meer soberheid, en dat nog een keer... inmiddels praten we over ruim 400 jaar onafgebroken operageschiedenis met een ongelooflijke variatie.
Zelfs de eerste en oudste opera, 'L'Orfeo' van Claudio Monteverdi uit 1607, wordt iedere keer weer opgevoerd. De ene keer in historische kostuums bij kaarslicht, en de andere keer in een minimalistisch abstract decor met over the top lichtplan. En steeds -als het goed is- zoeken de uitvoerenden naar maximale aansluiting met het publiek en met de tijdsgeest.
'Les Indes Galantes' (De hoffelijke Indiërs) werd gecomponeerd in 1735. We zitten in de uitlopers van de barokperiode, waarin de opera ontstond en meteen uitgroeide tot een voornamelijk Italiaanse aangelegenheid. Maar in Frankrijk lustten ze er ook wel pap van, en zou deze periode uitmonden in een heftige discussie over de vraag of een andere taal dan de Italiaanse wel geschikt was voor het genre. Ja dus, vonden de Fransen, en meteen onderscheidden ze hun eigen opera's ook nog maar eens door er de edele danskunst van het ballet in te verwerken, iets waar de Italianen niets van moesten hebben.
Opera's staken doorgaans mythologische thema's en verhalen in een muzikaal jasje. Ze waren serieus van karakter, en vergastten het publiek op een stevige moraal, die er meestal uit bestond dat het volk diende te luisteren naar de heerschende klasse (de goden of de elite) omdat die nou eenmaal het beste wisten hoe het leven in elkaar stak.
In 'Les Indes Galantes' ging Rameau daar wat mee rommelen, door de personages wat meer menselijke dimensie te geven. De Indiërs (gewoon iedere denkbare exotische persoon uit alle denkbare wereldgebieden) beleven liefdes en intriges, en zoeken allemaal naar antwoorden op de vraag wat werkelijke vrijheid is.
De muziek van Rameau is, zoals ook te zien in het eerste fragment, hypnotiserend en indringend, maar ook lyrisch en meeslepend. Deze uitvoering door de Parijse Opera maakt van deze kwaliteiten wel heel bijzonder gebruik, en betrekt mij als toeschouwer onmiddellijk en onafgebroken in het zich voltrekkende drama. Zoals gezegd: daar was het de opera ook om begonnen.
Hier een link naar de website waarop de hele opera te zien is, inclusief Franse ondertiteling (voor wie daar wat aan heeft).
Tot morgen!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten