1937. Naar aanleiding van, en ter herinnering aan de lynchpartij van drie zwarte jongens in het zuiden van Amerika schreef (de overigens helemaal niet zwarte) Abel Meeropol, onder pseudoniem Lewis Allan, het indringende gedicht 'Bitter Fruit'. Twee jaar later maakt de jazz-zangeres Billie Holiday er een lied van, en verandert de titel in 'Strange Fruit', waarmee op een sinistere manier verwezen wordt naar de in de boom opgeknoopte lijken van de gelynchte zwarten.
Southern trees bear a strange fruit
Blood on the leaves and blood at the root
Black bodies swinging in the southern breeze
Strange fruit hanging from the poplar trees
Zoals achteraf te verwachten wilde een heel aantal platenlabels de song niet opnemen, om het zuidelijk publiek niet voor het hoofd te stoten. Uiteindelijk zong Holiday het zonder begeleiding voor aan Milton Gabler die een wat alternatief label had, en hij zegde -tot tranen geroerd- toe het op te zullen nemen. Holiday zette het lied in één poging op de plaat. Klik hier voor de originele versie, of zie haar in actie in onderstaande uitvoering in 1959.
In de ontwikkeling van de jazzmuziek in Amerika waren het vooral zwarte muzikanten die de sleutelposities innamen: Louis Armstrong, Duke Ellington, Charlie Parker, Miles Davis, John Coltrane, Ornette Coleman. Om er maar een paar te noemen. In een sterk gesegregeerde maatschappij werd de jazz ook 'negro music' genoemd, en waren de platenlabels gescheiden, evenals de beoogde publieken.
Die lijn was ook te zien in de popmuziek toen die in de jaren '50 opkwam, en de jazz als belangrijkste entertainmentmuziek verdrong (en daarmee de jazz wel de kans kreeg zich als avant-gardistische kunstvorm door te ontwikkelen, waarover zometeen meer).
De popmuziek was tot in de jaren '60 strikt gescheiden. Voor de zwarte artiesten was er tot 1949 de 'race record charts', en voor hun witte collega's de 'hit charts', de hitparade. Met een wit publiek dat zich ook interesseerde voor zwarte muziek, inmiddels omgedoopt tot Rhythm 'n' Blues, werd de scheiding steeds dunner. Het was de slimme zakenman, componist en producer Berry Gordy Jr. die platenlabel 'Motown Records' oprichtte om zwarte muziek voor wit publiek op de markt te brengen. Een soort muziekfabriek volgens een formule die onvoorstelbaar goed bleek te werken, en waar we een hele catalogus aan muziekgroepen en artiesten aan te danken hebben. Commercieel vruchtbaar, dus ook aan kritiek onderhevig: Gordy verkocht de zwarte ziel enzovoort enzovoort. Hoe je het artistiek beoordeelt, Motown was door de volledig zwarte onderneming die het was van onschatbaar belang voor het economische onafhankelijkheid van zowel de zwarte artiesten, de business om die artiesten heen, en niet in de laatste plaats van de muziek zelf.
Hier een van de vroege hits uit de Motownstal: Smokey Robinson & the Miracles met 'Got a Job' uit 1958:
De jazz bekommerde zich vanaf eind jaren '50 niet meer om commercieel succes; zoals het echte kunstenaars betaamt zochten ze naar nieuwe muzikale vormen als voortuig voor hun expressie. De al genoemde saxonfonist Ornette Coleman muntte de term 'Free Jazz', een extreem genre waarin met een minimum aan afspraken een maximum aan vrijheid wordt nagestreefd. In 1959 bracht hij de plaat 'The shape of jazz to come' uit, die in 1960 werd opgevolgd door 'Free Jazz: a collective improvisation'. Op een andere manier dan Motown maakte deze muziek een artistiek statement voor zwarte muziek in de VS, waar op compromisloze wijze de eigen muzikale identiteit centraal stond. Dat de muziek voor de meeste luisteraars een te grote uitdaging bleek te zijn is van ondergeschikt belang.
De commerciële en artistieke statements van Gordy en Coleman (en vele anderen) ten spijt, de raciale spanningen woekerden door in Amerika en mondden uit in situaties waar het journaal nu mee opent. Situaties die al sinds de jaren '80 in nietsverbloemend vocabulaire door rap-artiesten wereldkundig werden gemaakt. Op het debuutalbum 'Straight outta Compton' van N.W.A. (Niggaz With Attitudes) prijkte het oernummer over police brutality 'Fuck tha Police'.
De FBI heeft nog een brief geschreven aan de platenmaatschappij van N.W.A. met de boodschap dat ze het geprojecteerde beeld van de politie niet herkenden. Inmiddels weten we wel beter.
Er is een hele lijst aan rapnummers die gaan over het politiegeweld en het geïnstitutionaliseerd racisme. Deze pagina soms er 30 op, inclusief verwijzingen naar de youtube-filmpjes of andere bronnen om ze te beluisteren.
De laatste, 'Walking in the snow' van rapduo Run The Jewels, verdient speciale aandacht. De bejubelde en gelauwerde plaat kwam juni j.l. uit, net te laat om over de moord op George Floyd te kunnen gaan. Maar de tekst, eigenlijk over een ander slachtoffer Eric Garner, past naadloos op de huidige situatie, inclusief de omineuze verwijzing naar Floyds laatste woorden.
You so numb you watch the cops choke out a man like me
Until my voice goes from a shriek to a whispered 'I can't breathe'
And you sit there, in house, on couch, and watch it on TV
The most you give's a Twitter rant and call it a tragedy.
Killer Mike, één van de twee rappers, is een ware activist die op alle denkbare fronten de boodschap van gelijkwaardigheid uitdraagt; politieke speeches, bemoeienis met rechtszaken, strijd voor een zwarte Jezus... je kunt het allemaal volgen in de Netflixserie 'Trigger Warning with Killer Mike'.
Tot slot een rapsong van DAX die het wel heeft geschreven naar aanleiding van de laatste gebeurtenissen, waarmee het 't meest actuele voorbeeld is van de taak en de mogelijkheid van kunst om een stem te zijn voor wie geen stem heeft.
Tot morgen!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten