Je hoeft helemaal niet ziek te zijn om toch iedere dag een heilzame portie muziek te kunnen innemen. Daarom vindt je hier dagelijks een nieuwe post met muziek en een verhaal erbij, hopelijk met bemoedigend effect. Verwacht alle soorten muziek door elkaar: pop, jazz, klassiek, folk, rap, enzovoort...

Het schrijvers-team bestaat inmiddels uit Jeroen Swarte, Hoorwurm en Flower Ella; drie muziekliefhebbers met enige kennis van zaken, en een vriendelijke portie missionarissendrang.

vrijdag 10 april 2020

Erbarme dich

Het is Goede Vrijdag, de dag dat Jezus aan het kruis is gestorven. En of je nou gelovig bent of niet (ik niet), in Nederland zijn er velen die rond deze tijd van het kerkelijk jaar een uitvoering van Bachs 'Matthäus-Passion' bezoeken (ik in ieder geval wel!). Tenminste... als een onaanzienlijk klein virus geen roet in dat voornemen gooit.
Dit jaar zijn alle uitvoeringen gecancelled, en zullen we ons moeten behelpen met opnames in spotify of te bekijken streams op youtube. Daar zitten hele mooie tussen, maar het beats natuurlijk nooit the real thing.

Omdat Goede Vrijdag altijd op vrijdag valt, en we op vrijdagmiddag al sinds jaar en dag onze muziekluisteractiviteit doen, waren er veel jaren dat -op aanvraag- de Matthäus beluisterd werd. Althans deels, want ik vertel er tussendoor graag wat over, en dat neemt ook wat tijd in beslag.


Natuurlijk beluisterden we dan ook altijd de beroemde aria 'Erbarme dich', die voor veel mensen het hoogtepunt van de aangrijpende dramatiek is van de hele Matthäus. Het evangelie van Mattheus is namelijk het verhaal van de lijdende Christus, die veel meer het slacht-offer is van de onvermijdelijke loop der dingen dan bijvoorbeeld de Christus uit het evangelie van Johannes. 

De aria Erbarme dich wordt voorafgegaan door een aantal gebeurtenissen. Al meteen aan het begin van de Passie voorspelt Jezus dat één van zijn discipelen hem zal verraden, wat letterlijk in alle toonaarden ontkend wordt. Verderop in het verhaal wordt Jezus op hardhandige wijze schuldig bevonden (koraal: Wer hat dich so geschlagen?), terwijl Petrus angstig buiten op hem wacht. Daar wordt hij herkend als een van de volgelingen, wat Petrus tot drie maal toe ontkent. Als dan de haan kraait weinete er bitterlich, een lange muzikale uithaal van verdriet.
En dan.... klinkt het wonderschone Erbarme dich. Eerst de lange inleiding van een eenzame viool, en dan de zang, die een intiem samenspel vormt met de solo-viool, beiden de hulpeloze en hopeloze staat van de onmachtige mens, wij dus, weergevend. 

Heb medelijden, Heer, 
omwille van mijn tranen. 
Zie hoe hart en ogen 
om U wenen
zo bitter. 

Een aria in een werk als de Matthäus, is de persoonlijke reflectie op de gebeurtenissen. In de aria vindt de ultieme personificatie plaats, het lijden in het verhaal wordt ons lijden. De aria's zijn de meest emotionele manier om verbinding te maken met het verhaal, en (voor de gelovige) met het evangelie.

Bach helpt de luisteraar te begrijpen dat dit een diep verdriet is. De eenzame viool, de langzame tred van het lied, de schrijnende samenklanken, de dalende melodielijnen, de mineur toonsoort, en niet te vergeten de korte 'zuchten' (in het Duits 'Seufzers') die je voortdurend in de zang hoort. Dat alles draagt bij tot de intensiteit van de (muzikale en emotionele) ervaring.

De Matthäus-Passion bestaat uit 2 delen. Het Erbarme dich wordt het Herzstück genoemd, omdat het de kern en de essentie van het verhaal en de betekenis vormt. Met de verloochening van Petrus keert de mens zich van Jezus af, en bezegelt daarmee het lot van Jezus.
Bach plaatste het Erbarme dich vlak na de pauze, waardoor er een ander middelpunt ontstaat, en het hele werk gesplitst wordt in 2 ongelijke delen: het kruis. Een staaltje bouwkunst van Bach, die ook in de details talloze manieren heeft gevonden om religieuze symboliek te versleutelen.


Bach schreef de aria voor een alt-stem, een lagere vrouwenstem dus. Toen, en nog steeds, wordt dat ook vaak gezongen door een man, een countertenor, of wel een hele hoge mannenstem. Om het nog eens wat ingewikkelder te maken kun je hier een uitvoering van contralto (contra-alt), een lagere alt, Nathalie Stutzmann samen met haar ensemble Orfeo 55.

Voor een volledige registratie van de Matthäus-Passion kijk je hier.
Heb een goede vrijdag, en mooie paasdagen!




Tot morgen!

Geen opmerkingen:

Een reactie posten