Allereerst moest ik denken aan een mooie anekdote over Mozart. Het schijnt dat hij 3 jaar lang een spreeuw als huisdier had. Hij kocht hem voor 4 cent in Wenen in 1784, gaf hem de naam 'Herr Starr' en leerde zijn kleine vriend meteen allerlei melodieën aan. Spreeuwen schijnen daar goed in te zijn. Een van de wijsjes die Mozart het diertje aanleerde was het thema van het derde deel van het 17de pianoconcert, dat Mozart enkele weken daarvoor had voltooid. De spreeuw deed het bijna goed, maar veranderde steeds enkele noten. Mozart was desondanks zeer in zijn nopjes met die prestatie.
Kort voor het heengaan van Her Starr overleed ook Mozarts vader Leopold. Dat vader en zoon een problematische relatie hadden is helder na te lezen in de uitgebreide correspondentie die beide heren hebben nagelaten. Aan de dood van zijn eigen vader wijdde Mozart een karige voetnoot in enkele van zijn brieven, terwijl de overleden spreeuw op een uitbundige begrafenis kon rekenen: Wolfgang nodigde zijn vrienden uit, gebood ze in het zwart gekleed te komen, en met veel zang en ceremonie werd Herr Starr aan zijn laatste rustplaats toevertrouwd. In die dagen componeerde Mozart een stuk dat musicologen voor raadsels stelde. 'Ein musikalischer Spass' liet een Mozart horen die nauwelijks kon componeren... het bevatte allerlei fouten en ongeregeldheden die je in geen enkel ander werk van deze meester aantrof. Was hij dan zo uit zijn doen geweest door het overlijden van zijn vader? Of van zijn huisdier? Of was het misschien een cynische grap om zijn vader belachelijk te maken, die nu geen kritiek meer kon geven?
Muziekwetenschappers kwamen erachter dat Mozart in deze compositie de zang van Herr Starr vergaand had nagebootst... spreeuwen zijn meester-imitators, die meerdere geluiden en wijsjes tegelijkertijd kunnen weergeven, snel switchend en alles in stukjes ophakkend. Mozart (zelf gezegend met een paar uitstekende oren) had dat haarfijn opgepikt, en verwerkt in deze muzikale grap. Zelfs de meerdere toonsoorten waarin spreeuwen tegelijkertijd zingen had hij -volkomen tegen de regels van de zijn tijd in- in het stuk verwerkt. Als eerbetoon aan zijn dierbare Herr Starr.
Een andere componist die in verband met vogels niet onbesproken kan blijven is de Franse Olivier Messiaen. Hij was een diep gelovig katholiek, bespeelde als vaste organist van de Parijse kerk 'La Trinité' iedere zondag het orgel, en zag de vogels als de boodschappers tussen de mens en God. Hij verwerkte dit gegeven zelfs in zijn mega-opera over Fransiscus van Assisi.
Om vogels en hun zang in zijn composities te kunnen verwerken trok Messiaen samen met zijn vrouw en pianiste Yvonne Loriod de natuur in. Yvonne liep dan met een bandrecordertje rond voor de exacte registratie, en Olivier met muziekpapier om in noten te noteren wat hij hoorde. Aan de compositietafel gebruikte hij beide bronnen om de zang om te zetten in muziek.
Verwacht geen lieflijk vogelgetwiet. Messiaen is een van de meest invloedrijke 20ste eeuwse componisten, die naast vogelgezang ook avantgardistische compositietechnieken paarde aan gregoriaanse zang, Indiase raga-ritmes, zijn volkomen idiosyncratische ideeën over kleur, zijn onverholen religiositeit, en nog zo wat fascinaties van hem. Dat levert muziek op die een moeilijk te doorgronden schoonheid bevat, maar die -als je je er aan overgeeft- je voortdurend heen en weer schopt tussen een comfortabele fauteuil en het hardste puntje van de keukenstoel. Ongelooflijk weelderig, kleurrijk en spannend.
Messiaens eerste vogelcompositie was Le Merle Noir. In 1952 gecomponeerd voor piano en dwarsfluit, gebruikt hij praktisch integraal de zang van de zwarte merel. Hier een versie met noten; ook zonder muziek te kunnen lezen, kun je de melodieën goed volgen.
Tussen 1956 en 1958 ontstond een veel omvangrijker werk gebaseerd op vogelzang: Catalogue d'oiseaux. Ieder stuk draagt de naam van een vogel, maar Messaen wilde niet alleen de zang van die ene vogel weergeven, maar ook de omgeving laten horen, andere dieren, dag, nacht, enzovoort. Het zijn razendmoeilijke stukken om te spelen, en misschien ook wel om te luisteren. Maar toch... tijdens een wandeling in de natuur verwelkomen we ook ieder geluid, iedere noot die de natuur voorbrengt. Ik probeer deze stukken altijd met dezelfde openheid op me in te laten werken.
Hier open je een playlist met alle werken uit Catalogue d'oiseaux.
Tot morgen!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten