Het Wilhelmus

Ach, eigenlijk is dit een koningsdag in bezettingstijd. Er zijn al veel vaker analogieën gebruikt die de sfeer van strijd en oorlog en vijanden ademen, dus waarom deze dan niet. Onze wereld is momenteel bezet door een onzichtbare maar toch tamelijk ontwrichtende mogendheid, en we duiken allemaal onder in onze eigen huiselijke habitat. Wel oranje, maar geen gezamenlijke feesten, geen vrijmarkten, concerten of bierpolonaises. Het maximaal haalbare is in onze straat vanmiddag een buurtborrel vanuit onze voortuinen, waarin we ons anderhalvemeterregime nog eens kunnen perfectioneren.

In tijden van onderdrukking (om nog maar even in dezelfde beeldspraak te blijven) verenigt muziek, en een volkslied vuurt onze nationale saamhorigheid nog eens aan. Vandaar dus de landelijke oproep om vandaag om 10 uur samen met het Concertgebouworkest het Wilhelmus te spelen en te zingen. Op hun website zijn alle partijen te downloaden, en plaatsten ze het volgende filmpje.

Beetje trots mogen we wel zijn: we zijn in het bezit van het oudste volkslied ter wereld. Alleen de tekst van de Japanse evenknie is ouder. Het is echter niet continue ons volkslied geweest, dus dat is een kleine smet op het blazoen. 

Rond 1570 schreef iemand, waarschijnlijk niet Filips van Marnix van Sint-Aldegonde maar misschien wel Petrus Datheen, de eerste versie van 'Het Wilhelmus'. We staan dan aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog, waarin we in opstand kwamen tegen onze Spaanse bezetter. (Voor de samenzweringstheoretici: veel later zou Spanje terugslaan met 'hun' Spaanse griep, en dat was weer een gecoördineerde vingeroefening voor de Verenigde Staten, die onder leiding van Bill en Melinda Gates het Coronavirus in China loslieten, onder grote belangstelling van de Big Pharma en de Tech Giants. Nee, grapje natuurlijk!).

Maar de melodie van het Wilhelmus is niet zelf bedacht, die is gepikt van een spotliedje O la folle entreprise du prince de Condé, dat de Hugenoten in die jaren zongen tijdens het beleg van Chartres. Dat maakt ons uiteindelijke volkslied tot een 'contrafact'. Hier klinkt het:

In de tientallen jaren na het ontstaan van het lied werden er talloze teksten op bedacht, deels varianten op de Wilhelmustekst, maar ook met heel andere inhoud. Een lichtere versie had de volgende tekst (luister hier):

Wilhellemussie van Nâhassouwen,

Zijt gij van Duihuihuitsen bloed?

De elleboog door de mouwen,

Het haar al door de hoed.

Zijt gij Wilhellemus?

Zijt gij Wilhellemus?

Wel dat is goed.

Steeds vaker werd ook werd alleen de muziek gespeeld, en zo kwam het in de 18de eeuw bekend te staan als de 'Prinsenmars'. Het werd in de loop der eeuwen een populair lied, zij het vooral van het 'oranjegezinde' deel van de bevolking. Om, na de Franse bezetting en aan de wieg van ons koninkrijk, een volkslied voor álle onderdanen te kunnen lanceren, werd er in 1816 een prijsvraag uitgeschreven. (Doet een beetje denken aan de totstandkoming van ons allerlaatste volkslied, het jammerlijk neergesabelde 'Koningslied'.)
In 1817 viel de eer te beurt aan dichter Hendrik Tollens en componist Johann Wilhelm Wilms, die het lied Wien Neêrlands bloed schreven. Maar hoe ze 't ook probeerden, het wilde maar geen echt volkslied worden. Alleen de tweede zin gaf al veel aanleiding tot misprijzen:

Wien Neêrlands bloed door d'aderen vloeit van vreemde smetten vrij

Woorden die bedoelden de 'echte Nederlander' te onderscheiden van hen die met den vijand heulden, vielen in onze overzeese kolonieën heel begrijpelijk in verkeerde aarde. Dus werd het vervangen door de minder aanstootgevende frase Wien Neêrlands bloed door d'aderen vloeit, Wien 't hart klopt fier en vrij. Daar kun je je geen buil aan vallen, zou je zeggen. 

Desondanks bleef het Wilhelmus het officiële volkslied zogezegd naar de kroon steken, al bleven er verschillende bevolkingsgroepen fel voor en tegen, dus een gelopen race was het allerminst. Het was koningin Wilhelmina die het Wilhelmus in 1932, gelijktijdig met haar 25-jarig regeringsjubileum, liet uitroepen tot officieel volkslied. Een in de ogen van de zittende ministerraad een 'futiele quaestie', waarmee de tegenstanders tot zwijgen leken gebracht, en inderdaad schaarden die zich in de loop der jaren ook schoorvoetend achter het lied. Zeker toen het in de Tweede Wereldoorlog de clandestiene radiopraatjes van de in ballingschap levende koningin Wilhelmina opluisterde.

En zo zijn wij, ongeacht goede smaak of gezindte, toch verknocht geraakt aan ons Wilhelmus.

Geniet hier van een montere versie van het Wilhelmus, met oude tekst, uitmuntend gezongen door ensemble 'Ons Vermonden'. 

 Fijne koningsdag allemaal, en tot morgen!