Kennst du das Land?

Italië is vooral in het nieuws omdat het land 't zwaarst getroffen is door het coronavirus. Je zou bijna vergeten dat het een prachtig land is met een rijke cultuur, dat voor menig kunstenaar lichtend voorbeeld, referentie, leerschool, bakermat, cultureel mekka en onderwerp van verlangen is geweest. De klassieke muziek zelf heeft er haar middeleeuwse oorsprong in de Gregoriaanse zang, en rond 1600 schenkt Italië ook nog eens het leven aan de opera.

De Duitse Johann Wolfgang von Goethe, zelf voor velen een lichtend voorbeeld en referentie, schreef een roman 'Wilhelm Meisters Lehrjahre' (1796), waarin hoofdpersoon Willem zich in een wilde serie gebeurtenissen geconfronteerd ziet met alle relevante filosofische en ethische vraagstukken die het leven ons kan voorleggen: religie, vrijheid, gelijkheid, klassenverschil, verschil tussen mannen en vrouwen, opvoeding, de waarde van kunst, om er maar een aantal te noemen. In het boek maken we ook kennis met het van oorsprong Italiaanse meisje Mignon dat een verlangend lied over haar vaderland zingt: "Kennst du das Land, wo die Zitronen blühn?". In de 3 coupletten die het lied telt wordt het geschetste beeld steeds wat grimmiger, maar desondanks wil ze er heen, met haar lief, met haar beschermer, met haar vader.

Ken je het land waar de citroenen bloeien, 
In donker loof oranjeappels gloeien
Een zoele wind langs blauwe hemel strijkt,’
Hoog de laurier en stil de mirre prijkt?
Ken je het wel?
Daarheen, daarheen
wil ik op reis, mijn lief, met jou alleen!

Ken je het huis? Op zuilen rust het dak,
De zaal is glanzend, licht het oppervlak.
Marmeren beelden staan en zien mij aan:
Wat hebben ze, arm kind, jou aangedaan?
Ken je het wel?
Daarheen, daarheen
wil ik op reis, beschermd door jou alleen!

Ken je het bergpad steil de wolken door?
Het muildier klampt zich aan het mistig spoor.
In grotten huist het oude draakgebroed.
De rots bezwijkt, verzwolgen door de vloed.
Ken je het wel?
Daarheen, daarheen
Op weg, o vader, laat ons gaan meteen!

Het meisje Mignon blijkt wat geheimen met zich mee te dragen, en zal sterven met de woorden: "Laat het hart maar breken, het klopt al veel te lang." 

Dat het dit soort enigmatisch drama is waar componisten wel pap van lusten mag blijken uit het aantal toonzettingen dat deze tekst in de loop der eeuwen ten deel is gevallen. Beethoven, Schumann, Fanny Mendelssohn, Liszt (2x), Wolf, Tsjaikofski, Berg, en vele anderen die het totaal in ieder geval op een indrukwekkende 60 versies brengen.

De mooiste, of in ieder geval dan toch de bekendste, is die van Franz Schubert. Zijn compositie is betrekkelijk eenvoudig, het verlangen begint rustig en wordt wat dringender bij de woorden "Daarheen, daarheen!". De sfeer verandert in de loop van de 3 coupletten, uiteraard het gedicht hierin volgend. Het begint bijvoorbeeld in majeur, en het laatste couplet is in mineur.

Schubert was een mateloos bewonderaar van Goethe, en zou uiteindelijk 74 van zijn gedichten op muziek zetten. Omdat ze tijdgenoten waren kon Schubert verwachtingsvol zijn partituren opsturen naar de bijna 50 jaar oudere dichter, maar die stuurde ze per ommegaande ongeopend weer terug, omdat hij niets moest hebben van het werk van Franz; die zou met de belangrijke rol die hij de pianobegeleiding toebedeelde de tekst van Goethe maar in de weg zitten, in plaats van deze te dienen. De briljante geest van Goethe bleek niet in staat de briljante geest van Schubert te herkennen. 

Nouja... wij wel gelukkig, al heeft Schubert daar vermoedelijk niets meer aan.

Tot slot verdient nog een vermelding de beroemde parodie op het lied: "Kennst du das Land, wo die Kanonen blühn?", van schrijver, dichter en satiricus Erich Kästner. Hij gaf hiermee in 1928 een gedurfd en vooruitziend signaal af in de oorlogsbeluste Weimarrepubliek.

Ken je het land waar de kanonnen bloeien? 

Je kent het niet? Je zult het leren kennen! 

Daar staan de chefs van trots en moed te gloeien – 

in kantoren als kazernes, 't zal nooit wennen.

Tot morgen!