Ascendit Deus

Even recapituleren. Op Goede Vrijdag sterft Jezus aan het kruis, met Pasen staat hij op uit de dood, met Hemelvaart gaat hij naar God in de hemel, en met Pinksteren krijgen zijn volgelingen 'de geest' en trekken ze de wereld in. Dat is wel even heel kort door de bocht, en zeker niet volgens de regelen der kunst verwoord, maar in grote lijnen klopt het.

Voor grote kerkelijke feestdagen als deze is in de loop der eeuwen een meer dan gebruikelijke hoeveelheid muziek gecomponeerd. Dus ook voor Hemelvaartsdag. 

In psalm 47, vers 2 vinden we de volgende Latijnse tekst "Ascendit Deus in jubilatione, et Dominus in voce tubae". Wij vertalen dat bijvoorbeeld als "God vaart, voor het oog, met gejuich omhoog; 't Schel bazuingeluid galmt Gods glorie uit". We hebben toch wat meer woorden nodig dan het compacte Latijn.

Natuurlijk werden deze woorden al in het Gregoriaans gezongen. Het Gregoriaans is de middeleeuwse liturgische zangtraditie die ontstaan is uit het ritueel reciteren van Bijbelteksten. Dat reciteren, een soort 'zeggend zingen' (of zingend zeggen) groeide ergens tussen de 8ste en de 12de eeuw uit tot melodieën die in die tijd ook zijn vastgelegd in de eerste vormen van muzieknotatie. Het waren geen artistieke prestaties, het ging primair om het overbrengen van Gods woord, dus omwille van de verstaanbaarheid waren de gezangen strikt éénstemmig, en altijd gezongen in de mis. 

Hier is een versie van het 'Ascendit Deus' in het Gregoriaans. Je kunt de notatie goed volgen: de rode kriebeltjes zijn de eerste melodische aanwijzingen geweest, en later groeiden daar de zwarte nootjes uit, die al wat herkenbaarder zijn. Voor de duidelijkheid: in deze notatie, en in het feit van de notatie ligt de oorsprong van wat wij nu als klassieke muziek aanduiden.
De ingetogen sfeer van deze middeleeuwse kerkzang zal in onze beleving niet erg uitbundig aandoen. Toch geeft de tekst daar aanleiding toe. Hoor hoe het eerste 'ascendit' een opgaande melodie is, die wervelend omhoog klimt naar 'Deus'. 

De kerk hield nog lange tijd vast aan het dogma van de éénstemmigheid, omdat meerstemmigheid de betekenis van het Woord maar zou verdoezelen. Toch 

gingen er vanaf de 12de eeuw componisten aan de slag met het componeren van polyfone zangmuziek voor in de kerk. In de 16de eeuw, ontwikkelingen gingen nog niet met gigabits per seconde in die tijd, componeerde Giovanni Pierluigi da Palestrina een 'Ascendit Deus'. Een belangrijk componist die Palestrina, omdat hij het vertrouwen van de kerk wist te herwinnen in de nieuwe meerstemmige zang door de verstaanbaarheid te garanderen. Zijn compositietechnieken worden nog steeds gedoceerd aan de conservatoria.

Ook van een andere renaissancecomponist, de Engelse Peter Philips, hebben we een prachtig 'Ascendit Deus' om te beluisteren.

De meest jubelende versie van het Ascendit Deus is misschien wel die van de Sloveense Jacobus Gallus, ook wel bekend onder de naam Jacob Handl en tijdgenoot van voornoemde Palestrina en Philips. Hij componeerde een vierstemmig kort stuk op de tekst. 

Tot morgen!